Asosiy kontent
Course: Yuqori sinf biologiyasi > Unit 7
Lesson 3: Filogeniya- Taksonomiya va hayot daraxti
- Turlar
- Biologik xilmaxillik va tabiiy tanlanish
- Genetik xilmaxillik, genlar dreyfi va yangi turlar
- Hayot daraxtini oʻrganish
- Filogenetik daraxtlar
- Filogenetik daraxtlarni tuzish va tushunish
- Qaysi dinozavrlar oʻzaro yaqin qarindosh boʻlganini qanday bilib olamiz?
- Filogeniya. Takrorlash.
- Filogeniya
© 2024 Khan AcademyFoydalanish shartlariMaxfiylik siyosatiCookie Notice
Filogeniya. Takrorlash.
Asosiy atamalar
| Atama | Taʼrif |
|---|---|
| Filogeniya | Tur yoki turlar guruhining evolyutsion ajdodlarini oʻrganish |
| Umumiy ajdod | Ikki yoki undan ortiq avlod turlar kelib chiqqan umumiy ajdod |
| Filogenetik daraxt (kladogramma) | Organizmlar orasidagi evolyutsion aloqani koʻrsatuvchi diagramma |
Filogeniya
Filogeniya olimlarga tur yoki boshqa guruhlarning umumiy ajdodlardan qanday qilib rivojlanganini tushunish va ifodalashga yordam beradi.
Filogenetik daraxtlar
Filogenetik daraxt yoki kladogrammada turlar yoki bizni qiziqtirgan boshqa guruhlar daraxt shoxining uchidan topiladi.
Misol uchun, quyidagi filogenetik daraxtda beshta tur A, B, C, D va E oʻrtasidagi aloqalarni koʻrsatib, ular shoxlarning uchlarida joylashtirilgan:
Daraxt shoxlarining joylashishi ushbu turlarning umumiy ajdodlar orqali qanday kelib chiqqanligi haqidagi tushunchalarimizni ifodalaydi. Har bir shoxlanish joyida shu shoxlar uchida joylashgan turlarning eng soʻnggi umumiy ajdodi joylashgan.
Masalan, A va B turlar kelib chiqqan shoxlanish sohasida ikkala turning eng soʻnggi umumiy ajdodini topishimiz mumkin. Eng chapdagi shoxlanish nuqtasida esa barcha keltirilgan turlarning eng soʻnggi umumiy ajdodini koʻrishimiz mumkin.
Barcha filogenetik daraxtlar bir xil emas. Xuddi pastda chap tomonda keltirilgandek, ayrimlari bloksimon tuzilgan. Boshqalari esa oʻng tomonda keltirilgan kabi diagonal tuzilgan. Bloksimon daraxtda keltirilganidek, filogenetik daraxtlar vertikal yoki gorizontal joylashgan boʻlishi mumkin. Filogenetik daraxtning yoʻnalishi undagi maʼlumotni oʻzgartirmaydi.
Qarindoshlik
Filogenetik daraxtdagi turlar qanchalik koʻp umumiy ajdodga ega boʻlsa, ular shunchalik yaqin qarindosh, qanchalik kamroq umumiy ajdodga ega boʻlsa, shunchalik uzoq qarindosh boʻladi.
Har qanday bir juft tur yoki guruhning yaqin yagona ajdodini topish uchun ikkita tur tugagan shoxdan “orqaga qarab yuriladi” va shu ikki turni birlashtiruvchi chiziq toʻqnashadigan nuqtani topguncha davom etiladi.
Masalan, A va B turlar B va C turlardan koʻra yaqin qarindosh ekanini aniqlash uchun ikkala juftlikning chiziqlari boʻylab orqaga qarab yura boshlaymiz. A va B birinchi boʻlib uchrashadi, bu esa ularning B va C juftlikdan koʻra yaqinroq qarindosh ekanini koʻrsatadi.
Koʻp uchraydigan xatolar va notoʻgʻri tushunchalar
- Filogenetik daraxtlar qarindoshlik haqidagi gipotezalardir. Hozir mavjud organizmlar qadimgi ajdodlardan kelib chiqqanini bilsak-da, ular qaysi tartibda kelib chiqqanligini faqat mavjud maʼlumotlar asosida taxmin qila olamiz. Maʼlum organizmlar guruhi haqida qanchalik koʻp maʼlumot toʻplasak, ularning filogenetik daraxtlari shunchalik aniqlashib boradi.
- Filogenetik daraxtlar faqatgina jismoniy belgilarga asoslangan emas. Filogenetik daraxtni tuzish uchun olimlar ikkita tur yoki boshqa organizm guruhlarining koʻplab belgilarini solishtirib, tahlil qiladi. Ushbu belgilar tashqi va ichki jismoniy belgilarni oʻz ichiga olsa-da, ularga xulq-atvor va DNK ketma-ketligi ham kiradi.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.