Asosiy kontent
Trofik darajalar. Takrorlash.
Asosiy atamalar
| Atama | Taʼrif |
|---|---|
| Avtotrof (produtsent) | Quyosh yoki kimyoviy energiyadan foydalanib oʻz ozuqasini hosil qiluvchi organizmlar |
| Geterotrof (konsumer) | Ozuqa sifatida boshqa organizmlarni isteʼmol qiluvchi organizm |
| Ozuqa zanjiri | Biridan ikkinchisiga energiya oʻtuvchi organizmlar qatori |
| Ozuqa toʻri | Odatda koʻplab ozuqa zanjirlaridan iborat ozuqa tizimi |
| Trofik daraja | Ozuqa zanjiri yoki toʻrining har bir zvenosi |
| Biomassa | Har bir trofik darajadagi tirik organizmlarning umumiy miqdori |
Avtotroflar va geterotroflar
Organizmlar ikki usuldan biri bilan oziqlanadi.
Avtotroflar (yoki produtsentlar) yorugʻlik yoki kimyoviy energiya yordamida oʻzlariga ozuqa hosil qiladi. Oʻsimliklar, suvoʻtlar va ayrim bakteriyalar avtotroflarga misol boʻladi.
Geterotroflar (yoki konsumerlar) organik moddalarni boshqa organizmlar yoki ularning mahsulotlaridan oladi. Hayvonlar, zamburugʻlar va aksariyat bakteriyalar geterotroflardir. Redutsentlar deb ataluvchi ixtisoslashgan geterotroflar oʻlik organik moddalar va chiqindilarni parchalaydi.
Ozuqa zanjirlari va ozuqa toʻrlari
Produtsentlar yorugʻlik yoki kimyoviy energiyani oʻzlashtiradi, ular ozuqa zanjiri yoki toʻrlarining asosini tashkil qilib, qolgan barcha organizmlarni taʼminlaydi. Konsumerlar turli ekologik rollarni bajarishi mumkin, masalan, oʻtxoʻr hasharotlar, yirtqich hayvonlar va redutsent zamburugʻlar.
Ekologiyada ozuqa zanjiri deb bir-birini isteʼmol qiladigan organizmlar qatoriga aytiladi.
Yuqoridagi har bir kategoriya trofik daraja deb atalib, organizmning dastlabki energiya manbasi, masalan, yorugʻlikdan qay darajada uzoqdaligini koʻrsatadi. Lekin koʻp ekosistemalarda energiya oqimi oddiy zanjirdan ancha murakkabroq. Ushbu holatda trofik darajalar orasidagi aloqalarni ozuqa toʻri orqali ifodalash mumkin.
Biomassa va energiyani uzatish
Energiya trofik darajaga kirganda uning maʼlum qismi organizm tanasining bir qismi boʻlib, biomassa koʻrinishida saqlanadi. Biomassa koʻrinishida saqlangan energiyani isteʼmol qilish mumkinligi sababli u keyingi trofik darajaga oʻta oladi.
Sodda qoida sifatida aytish mumkinki, bir trofik darajaning biomassasida saqlangan energiyaning faqat
Koʻp uchraydigan xatolar va notoʻgʻri tushunchalar
- Organizm doim ham ozuqa toʻrida ayni bir trofik darajada boʻlmaydi. Organizmlarni trofik darajalarga joylash doim ham aniq va sodda emas. Masalan, odamlar ham oʻsimlik, ham hayvonlarni isteʼmol qiladi. Shu sababli ular birlamchi, ikkilamchi (baʼzan yanada yuqoriroq!) konsumer sanalishi mumkin.
- Ozuqa toʻridagi koʻrsatkich chiziqlar yirtqichdan oʻljaga emas, balki aksincha joylashgan. Bu noodatiy koʻrinishi mumkin, lekin ozuqa toʻri yoki zanjiridagi koʻrsatkich chiziqlar energiya harakati yoʻnalishini koʻrsatadi.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.