Issiqlik energiyasi bu jism haroratiga aloqador bolgan energiya. Issiqlik bu issiqlik energiyasining oqimi. Fizikaning butun boshli bir boʻlimi, yaʼni termodinamika issiqlik, uning sistemalar orasida uzatilishi hamda bu jarayonda bajarilgan ishni (Termodinamikaning birinchi qonuniga qarang) oʻrganadi.

Mexanika boʻlimidagi masalalarda energiyaning saqlanish qonuni bajarilishini taʼminlashda issiqlik energiyasining oʻrni bizga qiziq. Real issiqlik va energiya almashinish jarayonlarida foydali ish koeffitsiyenti 100% dan kam boʻladi, buning natijasida issiqlik energiyasi ajraladi. Bu, odatda, past darajadagi issiqlik koʻrinishida boʻladi. Bu yerda "past daraja" iborasi issiqlik energiyasi bilan bogʻliq harorat atrof-muhit haroratiga yaqinligini anglatadi. Ish faqat ikki sistema orasida temperaturalar farqi boʻlganda bajarilishi mumkin, demak, kichik temperatura farqi ish bajarilishi yoki energiya oqimining toʻxtashini' bildiradi. Boshqa foydali ish bajarilmaydi; kichik temperatura farqidagi energiya endi "atrof-muhitda yoʻq boʻlib ketdi"

Tasavvur qiling, odam qutini oʻzgarmas tezlikda 1-rasmda koʻrsatilgandek harakatlantirmoqda. Ishqalanish kuchi konservativ emasligi sababli bajarilgan ish potensial energiya koʻrinishida saqlanmaydi. Ishqalanish kuchining bajargan ishi toʻlaligicha quti-pol sistemasining issiqlik energiyasiga aylanadi. Issiqlik energiyasi quti va polga issiqlik koʻrinishida uzatiladi va ularning temperaturasini koʻtaradi.

Quti-pol sistemasidagi issiqlik energiyasi oʻzgarishi $\mathrm{\Delta }{E}_T$‍ ni topish uchun odam qutini harakatlantirishda bajargan ishni topish kifoya. Quti oʻzgarmas tezlikda harakatlanayotganini inobatga olsak, odam tomonidan qutiga taʼsir qilingan kuch va ishqalanish kuchining son qiymati teng. Shuning uchun ikkala kuchning bajargan ishi oʻzaro teng.

Ishning taʼrifidan foydalansak, harakat yoʻnalishiga parallel boʻlgan kuch jismni $d$‍ masofaga siljitganda bajargan ishi quyidagiga teng:

Agar sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti ${\mu }_k$‍ ga teng boʻlsa, formulani quyidagicha yozish mumkin:

1a-mashq: Tassavvur qiling, odam birinchi rasmda qutini oʻzgarmas tezlik bilan harakatlantirmoqda. Qutining massasi $100\mathrm{kg}$‍ va u gorizontal $100\mathrm{m}$‍ masofani bosib oʻtdi. Quti va pol orasidagi sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti ${\mu }_k=0,3$‍ ga teng. Quti-pol sistemasiga qancha issiqlik energiyasi uzatiladi?

1b-mashq: Odam qutini itarayotganda oyoqlari va pol orasidagi ishqalanish kuchiga tayanadi. Odam oyoq kiyimining ostki qismi temperaturasida oʻzgarish sodir boʻladimi?

Harakatlanayotgan jismlarga oquvchan moddalar, masalan, havo yoki suv tomonidan taʼsir etadigan nokonservativ kuchlardan biri bu qarshilik kuchi.

Jism suyuqlik boʻylab harakatlanganda u implusining bir qismini suyuqlikka uzatadi va u atrofidagi suyuqlikni harakatga keltiradi. Agar jism harakati toʻxtatilsa ham suyuqlik ikkilamchi harakatda boʻladi. Biroz vaqtdan soʻng bu harakat soʻnadi. Bunda suyuqlik sistemasining katta masshtabdagi harakati kichik molekulalarning tartibsiz harakatiga taqsimlanib ketadi. Ana shu tartibsiz harakat sistema issiqlik energiyasi ortganini koʻrsatadi.

2-rasmda termik izolyatsiyalangan suvli idishning ichida val mavjud boʻlgan tizim koʻrsatilgan. Oʻz oʻqi atrofida aylana oladigan valga ikkita parrak biriktirilgan. Ushbu tizimda valni aylantirishda bajarilgan har qanday ish kinetik energiyani suvga oʻtkazishga olib keladi. Agar haraktantiruvchi kuch biroz vaqtdan soʻng taʼsir etishdan toʻxtasa, sistema baribir ikkilamchi harakatda boʻladi. Biroq bu harakat oxir-oqibat soʻnadi va suvning issiqlik energiyasining ortishiga olib keladi.

Qiziqarlisi shundaki, 2-rasmdagidek sistema Jeyms Preskott Joul (1818 – 1889) tomonidan ham foydalanilgan, energiyaning XBS dagi birligi uning nomiga qoʻyilgan. Moy bilan toʻldirilgan idishda jismlarning pastga choʻkishi yordamida harakatlanadigan qurilma orqali u mexanik energiya va issiqlik energiyasi oʻrtasidagi bogʻliqlikni aniqlay oldi. Bu energiyaning saqlanish qonuni va termodinamikaning birinchi qonuni yaratilishiga turtki boʻldi.

2a-mashq: Tasavvur qiling, 2-rasmda koʻrsatilgan parrakli val 10 W quvvatli elektr motordan 30 minut davomida energiya oldi. Suvga qancha issiqlik energiyasi uzatilgan?

2b-mashq (kengaytirilgan): Agar idishda ${10}^{\circ }\mathrm{C}$‍ haroratdagi $1\mathrm{L}$‍ suv boʻlsa, motor va suvning harakati toʻxtagandan soʻng suvning harorati qanday boʻladi?