Asosiy kontent
Fizika
Course: Fizika > Unit 3
Lesson 5: Qiya tekislik va ishqalanish kuchi- Qiya tekislikda kuchlarning proyeksiyalari (tashkil etuvchilari)
- Qiya tekislik boʻylab pastga tezlanish bilan tushayotgan muz boʻlagi
- Jismni qiya tekislikda qoʻzgʻalmas holda ushlab turadigan ishqalanish kuchini topish
- Jismning oʻzgarmas tezligini taʼminlab turuvchi ishqalanish kuchi
- Sirpanish va tinch holatdagi ishqalanish kuchini taqqoslash
- Tinch holatdagi ishqalanish va sirpanish ishqalanish kuchiga misollar
- Ishqalanish aslida nima?
- Qiya tekislik nima?
© 2023 Khan AcademyFoydalanish shartlariMaxfiylik siyosatiCookie Notice
Qiya tekislik nima?
Odatda tekisliklar doim ham gorizontal boʻlmasdan, qiya ham boʻladi. Ular bilan qanday ishlashni oʻrganamiz.
Qiya tekisliklar nima?
Xiyobondagi sirpanib tushish uchun yoʻlaklar, qiya shosselar, yuk avtomobilining yuk ortuvchi estakadalari qiya tekislikka misol boʻladi. Qiyaliklar yoki Qiya tekisliklar jismlar turishi, yuqoriga siljishi, pastga siljishi, tepaga yumalashi yoki pastga yumalashi mumkin boʻlgan yuzalardir.
Qiya tekisliklar foydali, chunki ular jismni vertikal harakatlantirish uchun talab qilinadigan kuchning qiymatini kamaytiradi. Ular oltita eng sodda mexanizmdan biri hisoblanadi.
Qiya tekislikda Nyutonning ikkinchi qonunidan qanday foydalanamiz?
Koʻpgina hollarda biz kuchlar bilan bogʻliq masalalarni Nyutonning ikkinchi qonunidan gorizontal va vertikal yoʻnalishlar uchun foydalangan holda yechamiz. Ammo qiya tekisliklar uchun biz, odatda, qiya tekislik sirtiga parallel harakatni qaraymiz, shuning uchun Nyutonning ikkinchi qonunini qiya tekislik sirtiga parallel va perpendikulyar boʻlgan yoʻnalishlar uchun qoʻllash foydaliroq.
Yaʼni biz Nyutonning ikkinchi qonunidan qiya tekislik sirtiga perpendikulyar va parallel yoʻnalishlari
uchun foydalamiz.
Massa, odatda, qiyalik sirtiga parallel ravishda siljiydi va unga perpendikulyar harakatlanmaydi, shuning uchun deyarli har doim deb olishimiz mumkin.
Gravitatsiya (Ogʻirlik) kuchining va komponentlarini qanday topamiz?
Nyutonning ikkinchi qonunidan qiya tekislik sirtiga perpendikulyar va parallel boʻlgan yoʻnalishlar uchun foydalanganimiz sababli ogʻirlik kuchining perpendikulyar va parallel komponentlarini topishimiz kerak boʻladi.
Ogʻirlik kuchining tashkil etuvchilari quyidagi rasmda berilgan. Odamlar, koʻpincha, biror komponent uchun yoki dan foydalanishda chalkashib ketishadi.
Qiya tekislik ustidagi jism uchun normal reaksiya kuchi nimaga teng?
Normal reaksiya kuchi har doim kuch taʼsir etadigan sirtga perpendikulyar boʻladi. Demak, qiya tekislikda normal reaksiya kuchi qiyalik sirtiga perpendikulyar yoʻnalishda taʼsir qiladi.
Agar jism qiya tekislik sirtiga perpendikulyar yoʻnalishda tezlanishga ega boʻlmasa, perpendikulyar yoʻnalishda kuchlar muvozanatlashgan boʻlishi kerak. Quyida koʻrsatilgan kuchlarga qarasak, normal reaksiya kuchi ogʻirlik kuchining qiya tekislikka perpendikulyar komponentiga teng, yaʼni qiya tekislik sirtiga perpendikulyar yoʻnalish uchun natijaviy kuch nolga teng.
Boshqacha aytganda, qiya tekislikda turgan yoki sirpanayotgan jismlar uchun
Qiya tekislikka doir masalalar qanday yechiladi?
1-masala: Qorda sirpanayotgan changʻi
Bola qorli tepalikdan changʻida pastga tushmoqda. Qiya tekislikning gorizontga nisbatan burchagi va changʻi bilan qiya tekislik orasidagi sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti . Bola va changʻining birgalikdagi massasi .
Qiya tekislikda changʻining tezlanishi nimaga teng?
Kuchlar diagrammasini chizishdan boshlaymiz.
Nyutonning ikkinchi qonunidan qiya tekislik sirtiga parallel yoʻnalishda foydalansak, quyidagiga ega boʻlamiz:
2-misol: Qiya yoʻl
Bir kishi uy qurmoqda va u uyidagi qiya yoʻlakni mashina sirpanib ketmasligi uchun qanday maksimal qiyalikda qurishni bilmoqchi. U shinalari va beton yoʻl orasidagi sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti ekanini biladi.
Odam yoʻlakni qanday maksimal qiyalikda qurishi va mashinasini xavfsiz toʻxtatib qoldirishi mumkin?
Parallel yoʻnalish uchun Nyutonning ikkinchi qonunidan foydalanishdan boshlaymiz.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.