Asosiy kontent
Yuqori sinf biologiyasi
Course: Yuqori sinf biologiyasi > Unit 8
Lesson 1: Tana tuzilishi va gomeostazTana tuzilishi va gomeostaz haqida takrorlash
Asosiy atamalar
| Atama | Mazmuni |
|---|---|
| Gomeostaz | Barqaror, nisbiy doimiy ichki muhitni saqlab turish maqsadida oʻzgarishlarga bardosh berishga intilish |
| Manfiy qaytar bogʻlanish zanjiri | Qoʻzgʻatuvchi taʼsirotga qarshi chiqishga qaratilgan qaytar bogʻlanish zanjiri |
| Musbat qaytar bogʻlanish zanjiri | Boshlangʻich signalni kuchaytiruvchi qaytar bogʻlanish zanjiri |
| Hujayra | Hayotning eng kichik birligi |
| Toʻqima | Oʻziga xos vazifani birgalikda bajaradigan hujayralar guruhidan tuzilgan birlik |
| Organ | Maxsus vazifani amalga oshirish uchun tashkil etilgan, ikki yoki undan ortiq toʻqimalardan tarkib topgan tuzilma |
| Organlar sistemasi | Funksiyasi oʻzaro bogʻliq organlar guruhi |
Gomeostazni saqlash
Tana koʻplab omillar gomeostazini saqlab turadi. Ularga tana harorati, qondagi glyukoza miqdori va turli darajadagi pH koʻrsatkichlari kiradi.
Gomeostaz nafaqat tana harorati kabi butun tana darajasida, balki yana koʻplab turli darajalarda saqlab turiladi. Masalan, oshqozon oʻz atrofidagi aʼzolarnikidan farq qiladigan pH koʻrsatkichini saqlaydi va har bir hujayra ham oʻzini oʻrab turgan suyuqlikdagidan farq qiluvchi ionlar konsentratsiyasini saqlab turadi. Har bir darajadagi gomeostazni saqlab turish tana umumiy funksiyalarini bajarishida asos hisoblanadi.
Qaytar bogʻlanish zanjirlari
Gomeostaz odatda turli xususiyatlarning moʻljallangan qiymatlardan chetga chiqishlariga qarshi taʼsir koʻrsatuvchi manfiy qaytar bogʻlanish zanjirlarini oʻz ichiga oladi.
Manfiy qaytar bogʻlanish zanjirlaridan farqli oʻlaroq, musbat qaytar bogʻlanish zanjirlari ularning qoʻzgʻatuvchi taʼsirlarini kuchaytiradi, boshqacha qilib aytganda, ular tizimni boshlangʻich holatidan uzoqlashtiradi.
Tana tuzilishi
Tanamizda bir-birining asosida qurilgan tuzilmaviy darajalar mavjud. Hujayralar toʻqimalarni, toʻqimalar organlarni, organlar esa organlar sistemalarini hosil qiladi.
Har bir tashkiliy darajada (hujayralar, toʻqimalar, organlar va organ sistemalari) tuzilish funksiyaga chambarchas bogʻliq.
Koʻp uchraydigan xatolar va notoʻgʻri tushunchalar
- Manfiy qaytar bogʻlanish tana uchun yomon emas. “Manfiy” soʻzi ishlatilsa ham, bunday qaytar bogʻlanish zanjirlari tana uchun muhim va keraklidir. Bu holatda “manfiy” soʻzi qaytar bogʻlanish zanjiri taʼsir yoki ishoraga qarama-qarshi ishlashini anglatadi, zararli degan mazmunni ifodalamaydi.
- Gomeostaz faqatgina “jarayonlarni meʼyorda saqlab turadi va tana har doim ham oʻzi uchun eng maʼquli nima ekanini bilmaydi” degani emas. Tana muntazam ravishda oʻz-oʻzini nazorat qiladi va gomeostazni saqlab turish uchun maʼlum mexanizmlar doim ishlab turadi. Ammo baʼzida bu gomeostaz mexanizmlari buzilishi mumkin. Agar zarur shart-sharoitlar tuzatilmasa, kasallik yoki yetishmovchiliklar kelib chiqishi mumkin. Masalan, agar tanangizdagi kalsiy miqdori toʻgʻri nazorat qilinmasa va juda kamayib ketsa, sizda gipokalsiemiya rivojlanishi mumkin.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.