Asosiy kontent

Course: Yuqori sinf biologiyasi > Unit 9

Lesson 5: Trofik darajalar

Energiya oqimi va birlamchi mahsuldorlik

Asosiy tushunchalar

Birlamchi hosil qiluvchilar (produtsentlar) – odatda oʻsimliklar va boshqa fotosintezlovchi organizmlar – energiyani oziq toʻriga olib kiruvchi darvoza hisoblanadi.
Mahsuldorlik bu bir guruh organizmlar (masalan, birlamchi hosil qiluvchilar) tanasiga biomassa koʻrinishidagi energiyaning qoʻshilishi qiymati hisoblanadi.
Yalpi mahsuldorlik energiya tutib qolinishining umumiy qiymati hisoblanadi. Sof mahsuldorlik pastroq boʻlib, organizmlar nafas olish, metabolizmni amalga oshirishda foydalanadigan energiyaga aylantiriladi.
Trofik pogʻonalar oʻrtasida energiya uzatilishi kam unumlidir. Maʼlum bir daraja sof mahsuldorligining faqatgina 10% i keyingi darajaning sof mahsuldorligiga aylanadi.
Ekologik piramidalar bu energiya oqimi, biomassa jamlanishi va turli trofik darajalardagi individlar sonining vizual ifodasi hisoblanadi.

Kirish

Yer yuzidagi barcha oʻsimliklar (suvoʻt va bakteriyaga oʻxshash boshqa fotosintezlovchi organizmlar ham) gʻoyib boʻlsa, nima sodir boʻlishi mumkinligi haqida hech oʻylab koʻrganmisiz?

Shubhasiz, goʻzal sayyoramiz boʻm-boʻsh va qaygʻuli koʻringan boʻlar edi. Biz nafas olish va moddalar almashinuvida foydalanadigan kislorodning asosiy manbasidan ham ajralib qolar edik. Karbonat angidrid ham havodan tozalanmas va u issiqlikni ushlab qolgani uchun sayyoramiz katta surʼatda qizib ketar edi. Shuningdek, eng asosiysi, yer yuzasidagi barcha tirik organizmlar ozuqa zaxirasisiz qolib, nobud boʻlar edi.

Bular nima sababdan sodir boʻlar edi? Deyarli barcha ekosistemalarda fotosintezlovchi organizmlar energiyaning ozuqa toʻrlariga – bir-birini isteʼmol qiladigan organizmlar tizimiga – kiradigan yagona “darvoza” boʻlib xizmat qiladi. Agar tizimdan fotosintezlovchilar olib tashlansa, energiya oqimi toʻxtab, qolgan organizmlar ozuqa manbaisiz qoladi. Shu tarzda fotosintezlovchi organizmlar har qanday quyosh nuriga asoslangan ekosistemaning negizida yotadi.

Produtsentlar energiya darvozasidir

Oʻsimliklar, suvoʻtlar va fotosintezlovchi bakteriyalar produtsentlardir (hosil qiluvchilar). Produtsentlar avtotrof – oʻz-oʻzini ozuqa bilan taʼminlovchi organizmlar boʻlib, ular organik birikmalarni karbonat angidriddan sintezlaydi. Fotoavtotroflar, masalan, oʻsimliklar karbonat angidriddan shakar sintezlash uchun quyosh nuridan foydalanadi. Energiya molekulalar orasidagi kimyoviy bogʻlarda saqlanib, oʻsimliklar undan yonilgʻi va qurilish materiali sifatida foydalanadi.

Organizmlar oʻsimliklarni yoki oʻsimlik bilan oziqlanuvchi boshqa organizmlarni isteʼmol qilganda organik birikmalarda saqlangan energiya ekosistemaning boshqa aʼzolariga oʻtkaziladi. Shu tartibda barcha konsumentlar yoki geterotroflar ekosistemaning produtsentlariga tayanadi. Konsumentlar oʻtxoʻrlar, yirtqichlar va redutsentlarni oʻz ichiga oladi.

Agar oʻsimliklar va boshqa produtsentlar ekosistemadan olib tashlansa, ozuqa toʻrida energiya oqimi toʻxtab, ekologik jamoa tanazzulga uchragan boʻlar edi. Chunki energiya qayta ishlanmaydi. Buning oʻrniga energiya ekosistema boʻylab harakatlanish paytida issiqlik koʻrinishida tarqalib ketadi va uning zaxiralari doimiy ravishda toʻldirib turilishi kerak boʻladi.

Produtsentlar ekosistemadagi qolgan barcha organizmlarni taʼminlagani sababli produtsentlarning miqdori, biomassasi – quruq ogʻirligi va energiya oʻzlashtirish darajasini bilish ushbu ekosistemada energiya qanday harakatlanishi, qaysi organizmlar qancha miqdorda yashay olishini tushunish imkonini beradi.

Birlamchi mahsuldorlik

Ekologiyada mahsuldorlik tushunchasi energiyaning organizmlar tanasiga biomassa koʻrinishida oʻzlashtirilishi tezligi sifatida tushuniladi. Biomassa organizmlar tanasida toʻplangan moddalar miqdorini anglatadi. Mahsuldorlik har qanday trofik daraja yoki boshqa guruh uchun aniqlanishi mumkin. Bunda oʻlchov birligi sifatida energiya miqdori yoki biomassadan foydalanish mumkin. Mahsuldorlikning ikki xil turi mavjud: umumiy va sof mahsuldorlik.

Farqni aniqlashtirish uchun, keling, birlamchi mahsuldorlikni (ekosistemaning birlamchi hosil qiluvchi organizmlari mahsuldorligi) muhokama qilsak.

Umumiy birlamchi mahsuldorlik yoki UBM belgilangan hudud va belgilangan vaqt ichida fotosintez yordamida shakar molekulasi koʻrinishida oʻzlashtirilgan quyosh energiyasini anglatadi. Oʻsimliklar kabi produtsentlar ushbu energiyaning bir qismidan moddalar almashinuvida energiya va qolgan qismidan oʻsish uchun qurilish materiali sifatida foydalanadi.
Birlamchi sof mahsuldorlik yoki BSM birlamchi yalpi mahsuldorlikdan metabolizm va hayot tarzi uchun sarflangan energiya ayirmasiga teng. Boshqacha qilib aytganda, bu energiyaning oʻsimliklar va produtsentlar tomonidan biomassa sifatida zaxiralanishi va ekotizimdagi boshqa konsumentlar uchun foydalanishga yaroqli qilinishi darajasi hisoblanadi.

Oʻsimliklar odatda yer yuzasiga yetib keluvchi energiyaning 1.3% dan 1.6% gacha qismini ushlab qoladi. Oʻzlashtirilgan energiyaning chorak qismini metabolizm va oʻzini taʼminlash uchun sarflaydi. Demak, yerga maʼlum bir maydonga ayni bir vaqtda yetib keluvchi quyosh energiyasining taxminan 1% qismi birlamchi energiyaga aylanib, sof birlamchi mahsuldorlikni tashkil qiladi.

Sof birlamchi mahsuldorlik ekosistemalar oʻrtasida farq qilib, tushayotgan quyosh energiyasi miqdori, harorat va namlik darajalari, karbonat angidrid miqdori, mavjud ozuqa manbalari, jamoadagi oʻzaro munosabatlar (masalan, oʻtxoʻrlar miqdori) kabi koʻplab omillarga bogʻliq.

^{2}

Ushbu omillar mavjud fotosintezlovchi organizmlar miqdori va ularning samaradorligini belgilab beradi.

Yer ekosistemalarida birlamchi samaradorlik yuqori samaradorlikka ega tropik oʻrmonlardagi 2,000 g/m

^{2}

/yildan ayrim choʻllarning tuzli botqoqlarida100 g/m

^{2}

/yilgacha boʻlishi mumkin. Quyida keltirilgan dinamik xaritada yer sayyorasidagi ekosistemalar birlamchi samaradorligining mavsumiy va yil davomidagi oʻzgarish darajasini koʻrishimiz mumkin.

Trofik darajalar oʻrtasida energiya qanday harakatlanadi?

Organizm tanasida jamlangan organik molekulalar boshqa organizm tomonidan isteʼmol qilinganida energiya bir trofik darajadan ikkinchisiga oʻtadi. Biroq trofik darajalar oʻrtasidagi energiya uzatilishi har doim ham unumli boʻlmaydi.

Qanchalik unumsiz? Oʻrtacha olganda bir trofik pogʻonada, masalan, birlamchi produtsentlarda saqlangan energiyaning faqatgina 10% i keyingi pogʻonaning, masalan, birlamchi konsumerlarning biomassasiga aylanadi. Keyingi trofik pogʻonaga oʻtganda samaradorlik yana oʻn barobar kamayadi.

Masalan, Floridadagi “Silver Springs”da bir suv ekosistemasida trofik pogʻonalar uchun sof mahsuldorlik (energiyaning biomassa koʻrinishida zaxiralanishi) quyidagicha boʻlgan:

^{3}

Birlamchi produtsentlar, masalan, oʻsimlik va suvoʻtlar: 7,618kcal/m $^{2}$ ‍/yil
Birlamchi konsumentlar, masalan, shilliqurt va hasharot lichinkalari: 1,103kcal/m $^{2}$ ‍/yil
Ikkilamchi konsumentlar, masalan, baliq va yirik hasharotlar: 111kcal/m $^{2}$ ‍/yil
Uchlamchi konsumentlar, masalan, yirik baliq va ilonlar: 5kcal/m $^{2}$ ‍/yil

Uzatish unumdorligi pogʻonalar oʻrtasida farqlanadi va bu aniq 10% emas, lekin bir nechta hisob-kitoblarni amalga oshirish orqali uning maʼlum bir oraliqda ekanini koʻrishimiz mumkin. Misol uchun, birlamchi produtsent va birlamchi konsumerlar oʻrtasida energiya uzatilishi unumdorligi quyidagicha:

Energiya uzatilishi samaradorligi =

\frac{1103 {kcal/m}^{2} /yil}{7618 {kcal/m}^{2} /yil} \times 100

Energiya uzatilishi samaradorligi = 14, 5 %

Energiya uzatilishidagi samarasizlikning sababi nima? Bir qancha sabablar mavjud. Birinchidan, quyi trofik pogʻonadagi organizmlarning barchasi ham yuqori pogʻonadagilar tomonidan isteʼmol qilinmaydi. Ikkinchidan, organizm tanasidagi ayrim molekulalar yirtqichlar tomonidan hazm qilinmaydi va ularning axlati bilan chiqarib tashlanadi. Organizmlarning oʻlaksalari va ularning axlatlari redutsentlar uchun ozuqa manbai hisoblanadi. Va nihoyat, yirtqichlar tomonidan oʻzlashtirilgan molekulalarning bir qismi biomassa hosil qilish oʻrniga uning metabolizmi uchun sarflanadi.

Ushbu tushunchalarni aniq raqamlar koʻrinishida koʻrishni xohlaysizmi?

Keling, “Silver Springs” ekotizimida energiya harakatlangani sari uning qayerga qarab yoʻnalgani bilan yaqindan tanishib chiqsak. Quyidagi jadvalda energiya oqimi chizmasi aks ettirilgan.

Misol uchun, eng yuqorida umumiy birlamchi mahsuldorlik, yaʼni birlamchi produtsentlar 20,810 kcal/m

^{2}

/yil miqdorida quyosh energiyasini oʻzlashtirgani keltirilgan. Lekin ular energiyaning katta qismini —13,187 kcal/m

^{2}

/yil—metabolizm uchun ishlatib, issiqlik sifatida tarqatib yuboradi. Ushbu miqdor ayrib tashlangach, sof birlamchi mahsuldorlik qoladi: 7,618 kcal/m

^{2}

/yil.

Shunday qilib, 7,618 kcal/m

^{2}

/yil miqdordagi energiya oʻsimliklar tanasida saqlanib, birlamchi konsumentlar tomonidan foydalanilishi mumkin boʻladi. Ammo ushbu energiyaning katta qismi birlamchi konsumentlar tomonidan oʻzlashtirilmaydi—4,250 kcal/m

^{2}

/yil miqdordagi energiya oʻlik oʻsimlik yoki hazm boʻlmagan axlat koʻrinishida redutsentlarga oʻtadi. Qolgan 3,368 kcal/m

^{2}

/yil miqdordagi energiya esa birlamchi konsumentlar tomonidan oʻzlashtiriladi—umumiy mahsuldorlik—lekin faqat 1,103 kcal/m

^{2}

/yil miqdori biomassa shaklida toʻplanadi—sof mahsuldorlik—2,265 kcal/m

^{2}

/yil energiya esa issiqlik shaklida tarqalib ketadi.

Sxemadan pastga tushganimiz sari, yaʼni yuqori trofik pogʻonaga oʻtganimiz sari ushbu holat takrorlanadi. Har bir pogʻonadagi sof mahsuldorlikning katta qismi redutsentlarga yoʻqotiladi. Umumiy mahsuldorlikning katta qismi esa hujayra nafas olishi va moddalar almashinuviga sarflanadi. Eng soʻnggida fotosintezda oʻzlashtirilgan energiyaning barcha qismi issiqlik sifatida tarqalib ketadi.

Ekologik piramidalar

Biz raqamlarni kuzatish va hisoblashlar oʻtkazish orqali ekosistema boʻylab energiya qanday harakatlanishini koʻrishimiz mumkin. Lekin bu maʼlumotlarni oʻzida jamlaydigan chizma namoyon etishimiz oson emasmi?

Ekologik piramidalar ekosistemadagi trofik pogʻonalarda mavjud boʻlgan organizmlar ulushini yaqqol namoyon etuvchi suratni aks ettiradi, misol uchun, energiya oqimi, biomassa va organizmlar soni. Keling, mana shu uch piramida bilan yaqindan tanishsak va ular qanday qilib ekosistema tarkibi va vazifasini aks ettirishini koʻrib chiqsak.

Energiya piramidalari

Energiya piramidalari trofik darajalar boʻylab energiya oqimini aks ettiradi. Misol uchun, quyidagi piramidada “Kumush bahorlar” (Silver Springs) ekotizimidagi har bir trofik darajaga tegishli yalpi mahsuldorlik koʻrsatilgan. Energiya piramidasi odatda trofik darajalardagi energiya zaxirasining aniq miqdorini emas, balki energiya oqimi darajasini koʻrsatadi. Unda quyidagicha energiya birligi

{kcal/m}^{2} /yil

yoki quyidagicha biomassa birligi

{g/m}^{2} /yil

mavjud boʻlishi mumkin.

Energiya piramidasi doimo yuqoriga yoʻnalgan. Yaʼni har bir pogʻonaga koʻtarilgan sari piramida torayib boradi (agar organizmlar ekosistemaga boshqa joydan kirmasa). Bunda termodinamika qonunlari oʻz ifodasini topgan. Ushbu qonunlarga koʻra, yangi energiya hosil boʻlmaydi va energiyaning har bir oʻzgarishi yoki uzatilishida uning bir qismi foydali boʻlmagan issiqlik energiyasiga aylanadi.

Bu yaxshi fikr! Insonlar kabi endotermik mavjudotlar uchun issiqlik befoyda emas, chunki ular doimiy ichki tana haroratini taʼminlash uchun metabolik issiqlik hosil qilishadi.

Biroq termodinamika nuqtayi nazaridan, issiqlik foydali emas chunki u ish-bajaruvchi boshqa energiya turiga toʻliq aylanmaydi. Koʻpincha biologik jarayonlarda, issiqlik hech qanday vazifa bajarish uchun ishlatilmaydi va shunchaki atrofdagi entropiyani (yoki tartibsizlikni) oshiradi.

Termodinamika qonunlari videodarslari orqali bu haqda koʻproq maʼlumot olishingiz mumkin.

Biomassa piramidalari

Biomassa piramidalari ekosistema tarkibini aks ettiruvchi boshqa bir yoʻl hisoblanadi. Bu kabi piramidalar turlicha trofik pogʻonalardagi tirik toʻqimalarda zaxiralangan energiya miqdorini koʻrsatadi. Energiya piramidalaridan farqli ravishda oʻzgacha uslubda, yaʼni biomassa piramidasi maʼlum bir trofik pogʻonaga qancha miqdorda biomassa qoʻshilganini emas, balki unda qancha biomassa mavjudligini bildiradi.

Quyida chap tomonda “Silver Springs” ekosistemasidagi biomassa piramidasini koʻrishimiz mumkin. Koʻplab boshqa biomassa piramidalar kabi u ham yuqoriga yoʻnalgan. Biroq oʻng tarafda koʻrsatilgan Ingliz boʻgʻozidagi ekosistemada biomassa yuqoridan pastga yoʻnalgan (teskari shaklda).

Teskari piramida fitoplanktonlarning tez almashina olish qobiliyati hisobiga mavjud boʻla oladi. Ular birlamchi konsumentlar – zooplanktonlar tomonidan tez yeb yuborildi. Shu sababli ularning biomassasi kichikligicha turadi. Lekin ular juda tez boʻlinib koʻpaygani va yuqori mahsuldorligi sababli kichik doimiy biomassasiga qaramasdan, koʻp miqdordagi zooplanktonlarni taʼminlay oladi.

Sonlar piramidasi

Sonlar piramidasi har bir trofik darajada mavjud boʻlgan individlar sonini koʻrsatadi. Ular ekotizim turiga qarab yuqoriga yoʻnalgan, toʻnkarilgan (teskari) va boʻlakli shakllarda boʻladi.

Quyidagi rasmda keltirilganidek, yoz faslida tipik oʻtloqlarning asosi koʻplab oʻsimliklardan tuzilgan boʻladi va yuqori trofik pogʻonlarda esa organizmlar soni kamayib boradi. Biroq yoz faslidagi oʻrmonlar asosida kam sonli daraxtlar va juda koʻp sonli birlamchi konsumentlar, asosan hashorotlardan iborat boʻladi. Har bir daraxt katta boʻlgani sababli soni kamligiga qaramasdan, qolgan trofik pogʻonalarni taʼminlay oladi.

Xulosa

Birlamchi produtsentlar (hosil qiluvchilar), odatda oʻsimliklar va boshqa fotosintezlovchi organizmlar, energiyani oziq toʻriga olib kiruvchi darvoza hisoblanadi.

Mahsuldorlik bu bir guruh organizmlar, masalan, birlamchi produtsentlar tanasiga energiyaning biomassa sifatida qoʻshilish surʼati sanaladi. Umumiy mahsuldorlik bu energiya tutib qolinishining umumiy qiymati hisoblanadi. Sof mahsuldorlik esa kamroq miqdor boʻlib, umumiy mahsuldorlikdan organizmlar nafas olish/metabolizmda foydalanuvchi energiya ayirilganda qoluvchi, biomassa sifatida zaxiralanuvchi energiyani bildiradi.

Trofik pogʻonalar oʻrtasida energiya uzatilishi kam unumlidir. Maʼlum bir pogʻona sof mahsuldorligining faqatgina 10% i keyingi pogʻonaning sof mahsuldorligiga aylanadi.

Ekologik piramida bu energiya oqimi, biomassa toʻplami va turli trofik pogʻonalardagi individlar sonini yaqqol koʻrsatuvchi sxema hisoblanadi.

Mavzuga oid manbalar

Ushbu maqola quyidagi maqolalarning oʻzgartirilgan hosilasidir:

"Energiya oqimi" Mualliflar: Robert Bear, Davron Rintoul, Bruce Snyder, Martha Smith-Caldas, Christopher Herren, and Eva Horne, CC BY 4.0; Original maqolani http://cnx.org/contents/db89c8f8-a27c-4685-ad2a-19d11a2a7e2e@24.18. dan yuklab oling.
"Ekosistemalarda energiya oqimi" Manba: OpenStax College, Concepts of Biology, CC BY 4.0; original maqolani http://cnx.org/contents/b3c1e1d2-839c-42b0-a314-e119a8aafbdd@9.10. dan yuklab oling.
"Ekosistemalar boʻylab energiya oqimi" OpenStax College, Biology, CC BY 4.0 tomonidan; original maqolani yuklab olish uchun quyidagi manzildan foydalaning http://cnx.org/contents/185cbf87-c72e-48f5-b51e-f14f21b5eabd@10.53.

Ushbu maqola CC BY-NC-SA 4.0 litsenziyasiga ega.

Mavzuda keltirilgan iqtiboslar

Jan A. Nilsson, "Energy Flow Through Ecosystems," General Biology Hub, accessed June 11, 2016, http://www.desertbruchid.net/4_GB2_LearnRes_fa11_f/4_GB2_LearnRes_Web_10Ecol.html.
Ivan Valiela, "Factors Affecting Primary Production," in Marine Ecological Processes. (New York: Springer, 1995), 36-83. http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4757-4125-4_2.
Howard T. Odum, "Trophic Structure and Productivity of Silver Springs, Florida," Ecological Monographs 27, no. 1 (1957): 106-107, https://www.jstor.org/stable/1948571?seq=1#page_scan_tab_contents.
F. Stuart Chapin III, Pamela A. Matson, and Harold A. Mooney, "Trophic Dynamics," in Principles of Terrestrial Ecosystem Ecology (New York: Springer-Verlag, 2002), 250-251.
Peter H. Raven, George B. Johnson, Kenneth A. Mason, Jonathan B. Losos, and Susan R. Singer, "The Flow of Energy in Ecosystems," in Biology, 10th ed., AP ed. (New York: McGraw-Hill, 2014), 1216.

Mavzuga oid qoʻshimcha maʼlumotlar

Abedon, Stephen T. "Trophic Efficiency." Biology As Poetry. Accessed June 14, 2016. http://www.biologyaspoetry.com/terms/trophic_efficiency.html.

Benke, Arthur C. "Secondary Production." Nature Education Knowledge 3, no. 10 (2010): 23. http://www.nature.com/scitable/knowledge/library/secondary-production-13234142.

"Biomass (Ecology)." Wikipedia. Last modified July 9, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Biomass_(ecology).

Campbell, Neil A., Jane B. Reece, Lisa A. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, and Robert B. Jackson. "Ecosystems." In Campbell Biology, 1222-1244. 8th ed. San Francisco: Benjamin Cummings, 2008.

Campbell, Neil A., Jane B. Reece, Lisa A. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, and Robert B. Jackson. "Trophic Structure." In Biology, 1205-1207. 8th ed. San Francisco: Benjamin Cummings, 2008.

Chapin, F. Stuart III, Pamela A. Matson, and Harold A. Mooney. "Trophic Dynamics." In Principles of Terrestrial Ecosystem Ecology, 244-264. New York: Springer-Verlag, 2002.

"Ecological Efficiency." Wikipedia. Last modified February 7, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Ecological_efficiency.

"Ecological Pyramid." Wikipedia. Last modified June 8, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Ecological_pyramid.

Fester Kratz, Rene and Donna Rae Siegfried. "Moving Energy and Matter Around Within Ecosystems." In Biology for Dummies, 173-182. 2nd ed. Hoboken: John Wiley & Sons, 2010.

"Food Chains." BBC Bitesize GCSE. Accessed June 14, 2016. http://www.bbc.co.uk/education/guides/z2m39j6/revision/6.

"Food Web." Wikipedia. Last modified June 7, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Food_web.

Kimball, John W. "Ecosystem Productivity." Kimball's Biology Pages. Last modified February 25, 2011. http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/N/NetProductivity.html.

Kimball, John W. "Food Chains." Kimball's Biology Pages. Last modified February 2, 2011. http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/F/FoodChains.html.

Miller, G. Tyler and Scott E. Spoolman. "What Happens to Energy in an Ecosystem?" In Essentials of Ecology, 61-65. 5th ed. Belmont: Cengage Learning, 2009.

Nilsson, Jan A. "Energy Flow Through Ecosystems." General Biology Hub. Accessed June 11, 2016. http://www.desertbruchid.net/4_GB2_LearnRes_fa11_f/4_GB2_LearnRes_Web_10Ecol.html.

Odum, Howard T. "Trophic Structure and Productivity of Silver Springs, Florida." Ecological Monographs 27, no. 1 (1957): 55-112. https://www.jstor.org/stable/1948571?seq=1#page_scan_tab_contents.

"Primary and Secondary Productivity." Mr. G's Environmental Systems. Last modified December 15, 2009. http://sciencebitz.com/?page_id=204.

"Primary Producers." Wikipedia. Last modified March 5, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Primary_producers.

Purves, William K., Davron Sadava, Gordon H. Orians, and H. Craig Heller. "Food Web Structure Is Influenced by Productivity." In Life: The Science of Biology, 1060-1061. 7th ed. Sunderland, MA: Sinauer Associates, 2003.

Raven, Peter H., George B. Johnson, Kenneth A. Mason, Jonathan B. Losos, and Susan R. Singer. "The Flow of Energy in Ecosystems." In Biology, 1214-1215. 10th ed., AP ed. New York: McGraw-Hill, 2014.

Ritchison, Gary. "Conservation of Wildlife Resources: Lecture Notes 2." BIO 317. Accessed June 14, 2016. http://people.eku.edu/ritchisong/317notes2.html.

Russell, Peter J., Paul E. Hertz, and Beverly McMillan. "Ecosystems." In Biology: The Dynamic Science, 1229-1253. 3rd ed. Belmont: Brooks/Cole, 2014.

"Soil Food Web." Wikipedia. Last modified June 5, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Soil_food_web.

Starr, Cecie and Ralph Taggart. "Studying Energy Flow Through Ecosystems." In Biology: The Unity and Diversity of Life, 850-851. 11th ed. Belmont: Thomson/Brooks-Cole, 2006.

Starr, Cecie and Ralph Taggart. "The Nature of Ecosystems." In Biology: The Unity and Diversity of Life, 844-845. 11th ed. Belmont: Thomson/Brooks-Cole, 2006.

Starr, Cecie and Ralph Taggart. "The Nature of Food Webs." In Biology: The Unity and Diversity of Life, 850-851. 11th ed. Belmont: Thomson/Brooks-Cole, 2006.

The Editors of Encyclopedia Britannica. "Ecosystem." Encyclopedia Britannica. Last modified September 4, 2016. http://www.britannica.com/science/ecosystem#ref261241.

"Trophic Level." Wikipedia. Last modified June 6, 2016. https://en.wikipedia.org/wiki/Trophic_level.

Valiela, Ivan. "Factors Affecting Primary Production." In Marine Ecological Processes, 36-83. New York: Springer, 1995. http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4757-4125-4_2.

Wilkin, Douglas and Jean Brainerd. "Food Chains and Food Webs." CK-12 Biology Advanced Concepts. Last modified June 7, 2016. http://www.ck12.org/book/CK-12-Biology-Advanced-Concepts/section/18.7/.

Wilkin, Douglas and Jean Brainard. "Trophic Levels." CK-12 Foundation. Last modified June 14, 2016. http://www.ck12.org/biology/Trophic-Levels/lesson/Trophic-Levels-BIO/.

Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?

Kirish

Saralash:

Hozircha izohlar yoʻq.

Ingliz tilini tushunasizmi? Khan Academyʼning inglizcha saytida boʻlayotgan muhokamalarni koʻrish uchun shu yerga bosing.