Asosiy kontent
Yuqori sinf biologiyasi
Unit 5: Lesson 4
Shajaralar (shajara daraxtlari)Shajaralar haqida takrorlash
Asosiy atamalar
| Atama | Taʼrif |
|---|---|
| Shajara | Turli avlodlar boʻylab oilada belgining mavjud yoki yoʻqligini koʻrsatuvchi sxema |
| Genotip | Organizmdagi genlar yigʻindisi (masalan: TT) |
| Fenotip | Organizmdagi belgilar yigʻindisi (masalan: baland boʻylilik) |
| Dominant allel | Fenotipda boshqa allel ustidan ustunlik qiluvchi allel |
| Retsessiv allel | Faqat dominant belgi yoʻqligida namoyon boʻluvchi allel |
| Autosom belgi | Autosom (jinsiy boʻlmagan) xromosomada joylashgan belgi |
| Jinsga bogʻliq belgi | Ikkita jinsiy xromosomadan birida joylashgan belgi |
| Gomozigota | Maʼlum genning bir xil alleliga ega boʻlish |
| Geterozigota | Maʼlum genning har xil alleliga ega boʻlish |
Shajaralar
Shajaralar maʼlum belgining oilada nasldan naslga oʻtishini oʻrganishda foydalaniladi. Shajaralar maʼlum belgining ota-onalar, avlodlar va aka-ukalar orasida bor yoki yoʻqligini ifodalaydi.
Shajarani oʻqish
Shajaralar oila aʼzolari va ular orasidagi qarindoshlikni standart belgilar bilan ifodalaydi.
Shajarani tahlil qilish yoʻli bilan genotip va fenotiplarni aniqlashimiz, qaysi belgilar keyingi avlodlarga oʻtkazilishini oldindan aytishimiz mumkin. Shajaradagi maʼlumot bizga ayrim allellarning qanday irsiylanishini bilish imkonini beradi. Masalan: dominant yoki retsessiv, autosom yoki jinsga bogʻliq.
Shajarani oʻqish uchun:
- Belgining dominant yoki retsessivligini aniqlang. Agar belgi dominant boʻlsa, ota-onaning birida u boʻlishi shart. Dominant belgilar avloddan avlodga sakrab oʻtmaydi. Agar belgi retsessiv boʻlsa, ota-ona fenotipida uning boʻlishi shart emas, ular geterozigota boʻlishi mumkin.
- Sxema asosida belgining autosom yoki jinsiy (odatda X-xromosoma) xromosomaga birikkan ekanini aniqlash. Masalan, X-xromosomaga bogʻliq retsessiv belgilar ayollarga nisbatan erkaklarda koʻproq uchraydi. Autosom belgilar esa ayollar va erkaklarda bir xil nisbatda uchraydi.
Misol: autosom dominant belgi
Diagrammada sepkillarning oilada nasldan naslga oʻtishi koʻrsatilgan. Sepkil boʻlish alleli (F), sepkil boʻlmasligi alleli (f) ustidan dominantlik qiladi.
Shajaraning yuqori qismida sepkillari bor buvi (I-2 shaxs) keltirilgan. Uning uch farzandidan ikkitasida (II-3 va II-5 shaxslarda) va uchta nabirasida (III-3, III-4 va III-5 shaxslar) sepkillar boʻlgan.
Misol: X xromosomaga bogʻlangan retsessiv belgi
Oilada daltonizm kasalligining irsiylanishini koʻrsatuvchi diagramma. Daltonizm – retsessiv va X xromosomaga bogʻliq belgi left parenthesis, start text, X, end text, start superscript, b, end superscript, right parenthesis. Normal koʻrish alleli dominant va start text, X, end text, start superscript, B, end superscript bilan ifodalanadi.
I avlodda ota-onada kasallik yoʻq, lekin farzandlardan birida (II-3) daltonizm kasalligi bor. Kasal boʻlmagan ota-onalardan kasal farzandning tugʻilishi belgining retsessiv ekanini koʻrsatadi. Shuningdek, kasallik asosan erkaklarda uchramoqda (bizning misolimizda faqat erkaklarda uchragan), bu belgining X xromosomaga bogʻliq ekanini koʻrsatadi.
Koʻp uchraydigan xatolar va notoʻgʻri tushunchalar
- Oilada belgi uchragan koʻplab odamlarning boʻlishi doim ham belgi dominant ekanini koʻrsatmaydi. Dominant va retsessiv atamalari belgining qanday namoyon boʻlishini ifodalaydi, oilada bu belgi qay darajada uchrashini emas. Kam kuzatilsa-da, belgi retsessiv boʻlib, shajaradagi barcha avlodlarda namoyon boʻlishi mumkin.
- Shaxsning genotipini doim ham shajara asosida topib boʻlmaydi. Baʼzida shaxs maʼlum belgi boʻyicha gomozigota yoki geterozigota dominant boʻlishi mumkin. Koʻpincha biz uning genotipini ota-onasi, aka-ukalari va farzandlariga qarab aniqlaymiz. Lekin doim ham tashuvchilar shajarada aniq koʻrsatilmasligi, berilgan maʼlumotlar yetarli boʻlmasligi mumkin.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.