If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Agar veb-filtrlardan foydalanayotgan boʻlsangiz *.kastatic.org va *.kasandbox.org domenlariga ruxsat berilganligini tekshirib koʻring.

Asosiy kontent

Kimyo

Unit 5: Lesson 5

Kimyoviy reaksiya turlari
Tabiiy fanlar
Kimyo
Kimyoviy reaksiyalar va stexiometriya
Kimyoviy reaksiya turlari
© 2023 Khan AcademyFoydalanish shartlariMaxfiylik siyosatiCookie Notice

Toʻliq va yarim ion tenglamalari

Google sinfxona
Toʻliq va yarim ion tenglamalarini yozishda molekulyar tenglamadan qanday foydalaniladi

Kirish

Tirishqoq kimyogar talaba sifatida suvda sodir boʻladigan minglab reaksiyalarni koʻrasiz yoki ularni allaqachon koʻrganingiz uchun shu yerdasiz! Reaksiyada ionlar ishtirok etganida kimyoviy tenglama turli shakllarda yozilishi mumkin. Reaksiyaning qaysi qismi sizni qiziqtirishiga qarab molekulyar, toʻliq ionli yoki qisqa ionli tenglama yozishingiz mumkin.

Molekulyar, toʻliq va qisqa ion tenglamalar

Molekulyar tenglama baʼzan stexiometrik (tenglashtirilgan) tenglama deb ataladi. Molekulyar tenglamada barcha ion birikmalar va kislotalar molekulyar formulasidan foydalanib ifodalanadi. Har bir moddaning agregat holati formuladan soʻng qavslarda keltiriladi.
start text, N, a, C, l, end text va start text, A, g, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript eritmalari qoʻshilganida sodir boʻladigan reaksiyani koʻrib chiqamiz. Reagentlarni reaksiya oʻqining chap tomoniga yozamiz: start text, N, a, C, l, end text, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis va start text, A, g, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis. Reaksiyada start text, N, a, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis va start text, A, g, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis hosil boʻladi. Usubu maʼlumotlar yordamida reaksiyaning molekulyar tenglamasini yozishimiz va reaksiyani tenglashtirishimiz mumkin!

start text, N, a, C, l, end text, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start text, A, g, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, right arrow, start text, N, a, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start text, A, g, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis
Agar reaksiya ketadigan stakanimizni kattalashtirib tasavvur qilsak, unda start text, N, a, C, l, end text, start text, A, g, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript yoki start text, N, a, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript molekulalarini topa olmaymiz. Chunki start text, N, a, C, l, end text, start text, A, g, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript va start text, N, a, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript suvda eriydigan ion birikmalar hisoblanadi, ular suvda oʻzlarini tashkil qilgan ionlarga dissotsiyatsiyalanadi. Masalan, barcha start text, N, a, C, l, end text molekulalari bittadan start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript va start text, C, l, end text, start superscript, minus, end superscript ionlariga dissotsiyatsiyalanadi; bu ionlar ularni oʻrab turgan suv molekulalari bilan ion-dipol taʼsir natijasida neytrallanadi.
Natriy xlorid kristalli va suvda dissotsilanishidan hosil boʻlgan natriy va xlor ionlarining surati. Har bir xlorid ioni bir nechta suv molekulalarining musbat qutbli tomoni bilan, har bir natriy ioni esa suv molekulalarining manfiy qutbli tomoni, yaʼni kislorod atomlari bilan taʼsirlashgan holatda boʻladi.
1-rasm. Natriy xlorid kristalli hamda suvda dissotsilanishidan hosil boʻlgan natriy va xlor ionlari. Har bir ion qutbli suv molekulalari bilan oʻralgan. Rasm manbasi: "Tuzlar", OpenStax Anatomy and Physiology, CC-BY-NC-SA 4.0.
Toʻliq ionli tenglama (baʼzan ionli tenglama deyiladi) ni yozish uchun eruvchan birikmalarning dissotsilanishidan hosil boʻlgan ionlarni yozib chiqamiz.
start color #aa87ff, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #aa87ff, plus, start text, C, l, end text, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start text, A, g, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start color #1fab54, start text, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #1fab54, right arrow, start color #aa87ff, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #aa87ff, plus, start color #1fab54, start text, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #1fab54, plus, start text, A, g, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis
Eʼtibor bergan boʻlsangiz, suvda eruvchan boʻlmagani uchun reaksiyamiz mahsuloti – start text, A, g, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis ni ionlarga ajaratmasdan yozdik. Toʻliq ion tenglamalarda suvda eruvchan tuzlar (ion birikmalar), kuchli kislotalar va kuchli asoslar ionlarga dissotsilangan koʻrinishda yozilishi kerak. Erimaydigan tuzlar, kuchsiz kislotalar neytral molekulyar formuladan foydalanib yoziladi, chunki ular suvda juda kam dissotsilanadi.
Agar toʻliq ion tenglamaga eʼtibor bilan qarasak, start color #aa87ff, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #aa87ff va start color #1fab54, start text, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #1fab54 ionlari reaksiyaning ikkala tomonida ham borligini koʻramiz. Reaksiyada start color #aa87ff, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, end color #aa87ff va start color #1fab54, start text, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, start superscript, minus, end superscript, end color #1fab54 kabi oʻzgarmagan ionlar tomoshabin ionlar deb ataladi. Toʻliq ion tenglamamizdan tomoshabin ionlarni xuddi matematik tenglamadagi bir xil hadlarni qisqartirgandek olib tashlashimiz mumkin:
start cancel, start color #aa87ff, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #aa87ff, end cancel, plus, start text, C, l, end text, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start text, A, g, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start cancel, start color #1fab54, start text, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #1fab54, end cancel, right arrow, start cancel, start color #aa87ff, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #aa87ff, end cancel, plus, start cancel, start color #1fab54, start text, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, end color #1fab54, end cancel, plus, start text, A, g, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis
Bu qisqa ion tenglamada faqatgina kimyoviy reaksiyada ishtirok etuvchi ionlarni qoldirish imkonini beradi.
start text, C, l, end text, start superscript, −, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, start text, A, g, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, right arrow, start text, A, g, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis
Qisqa ion tenglama start text, C, l, end text, start superscript, minus, end superscript va start text, A, g, end text, start superscript, plus, end superscript ionlari qanday yoʻl bilan hosil boʻlishidan qatʼi nazar, qattiq holatdagi kumush xloridni hosil qilishi mumkinligini koʻrsatmoqda. Shu bilan birga toʻliq ion tenglama reaksiya davomida eritmamizda boʻladigan barcha ionlarni, molekulyar tenglama esa start text, C, l, end text, start superscript, −, end superscript va start text, A, g, end text, start superscript, plus, end superscript ionlarining manbai sifatida foydalanilgan birikmalarimizni koʻrsatadi.
Masalani yechish boʻyicha maslahat: qoidaga koʻra qisqa ion tenglama mumkin boʻlgan eng kichik butun sonlar bilan stexiometrik koeffitsiyentlarda yoziladi. Bu baʼzan qisqa ion tenglamaning yakuniy koʻrinishiga ega boʻlish uchun barcha stexiometrik koeffitsiyentlarni umumiy boʻluvchiga boʻlishga toʻgʻri kelishi mumkinligini anglatadi.

Xulosa

*Qisqa ion tenglama faqat reaksiyada ishtirok etuvchi kimyoviy zarralarni, toʻliq ion tenglama esa tomoshabin ionlarni ham koʻrsatadi. Qisqa ion tenglamani quyidagi bosqichlardan foydalanib topishimiz mumkin:
  1. Har bir moddaning agregat holatini koʻrsatgan holda tenglashtirilgan molekulyar tenglamani yozing.
  2. Qanday birikmalar ionlarga dissotsiyatsiyalanishini koʻrsatuvchi toʻliq ion tenglamasini yozishda eruvchanlik, kuchli kislotalar va kuchli asoslar haqidagi bilimlaringizdan foydalaning.
  3. Qisqa ion tenglamasi yozish uchun tenglamaning ikkala tomonida ham bor boʻlgan tomoshabin ionlarni oʻchirib tashlang.

Urinib koʻring!

Sulfat kislota – start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis suvli eritmada start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript va start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, start superscript, 2, minus, end superscript ionlariga toʻliq dissotsiatsiyalanadigan kuchli kislota hisoblanadi. Natriy gidroksid – start text, N, a, O, H, end text, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis suvli eritmada start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript va start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript ionlariga toʻliq dissotsiatsiyalanadigan kuchli asos hisoblanadi. start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis va start text, N, a, O, H, end text, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis reaksiyaga kirishganda suv va eruvchan natriy sulfat – start text, N, a, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis hosil boʻladi.
start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, plus, 2, start text, N, a, O, H, end text, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis, right arrow, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, left parenthesis, s, right parenthesis, plus, start text, N, a, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis
start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis va start text, N, a, O, H, end text, left parenthesis, s, point, e, point, right parenthesis oʻrtasidagi kimyoviy reaksiyaning qisqa ion tenglamasi qanday yoziladi?
Bitta javobni tanlang:
Bitta javobni tanlang:

Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?

Kirish
Hozircha izohlar yoʻq.
Ingliz tilini tushunasizmi? Khan Academyʼning inglizcha saytida boʻlayotgan muhokamalarni koʻrish uchun shu yerga bosing.