If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Agar veb-filtrlardan foydalanayotgan boʻlsangiz *.kastatic.org va *.kasandbox.org domenlariga ruxsat berilganligini tekshirib koʻring.

Asosiy kontent

Toʻliq va yarim ion tenglamalari

Toʻliq va yarim ion tenglamalarini yozishda molekulyar tenglamadan qanday foydalaniladi

Kirish

Tirishqoq kimyogar talaba sifatida suvda sodir boʻladigan minglab reaksiyalarni koʻrasiz yoki ularni allaqachon koʻrganingiz uchun shu yerdasiz! Reaksiyada ionlar ishtirok etganida kimyoviy tenglama turli shakllarda yozilishi mumkin. Reaksiyaning qaysi qismi sizni qiziqtirishiga qarab molekulyar, toʻliq ionli yoki qisqa ionli tenglama yozishingiz mumkin.

Molekulyar, toʻliq va qisqa ion tenglamalar

Molekulyar tenglama baʼzan stexiometrik (tenglashtirilgan) tenglama deb ataladi. Molekulyar tenglamada barcha ion birikmalar va kislotalar molekulyar formulasidan foydalanib ifodalanadi. Har bir moddaning agregat holati formuladan soʻng qavslarda keltiriladi.
NaCl va AgNO3 eritmalari qoʻshilganida sodir boʻladigan reaksiyani koʻrib chiqamiz. Reagentlarni reaksiya oʻqining chap tomoniga yozamiz: NaCl(s.e.) va AgNO3(s.e.). Reaksiyada NaNO3(s.e.) va AgCl(q) hosil boʻladi. Usubu maʼlumotlar yordamida reaksiyaning molekulyar tenglamasini yozishimiz va reaksiyani tenglashtirishimiz mumkin!
NaCl(s.e.)+AgNO3(s.e.)NaNO3(s.e.)+AgCl(q)
Agar reaksiya ketadigan stakanimizni kattalashtirib tasavvur qilsak, unda NaCl, AgNO3 yoki NaNO3 molekulalarini topa olmaymiz. Chunki NaCl, AgNO3 va NaNO3 suvda eriydigan ion birikmalar hisoblanadi, ular suvda oʻzlarini tashkil qilgan ionlarga dissotsiyatsiyalanadi. Masalan, barcha NaCl molekulalari bittadan Na+ va Cl ionlariga dissotsiyatsiyalanadi; bu ionlar ularni oʻrab turgan suv molekulalari bilan ion-dipol taʼsir natijasida neytrallanadi.
Natriy xlorid kristalli va suvda dissotsilanishidan hosil boʻlgan natriy va xlor ionlarining surati. Har bir xlorid ioni bir nechta suv molekulalarining musbat qutbli tomoni bilan, har bir natriy ioni esa suv molekulalarining manfiy qutbli tomoni, yaʼni kislorod atomlari bilan taʼsirlashgan holatda boʻladi.
1-rasm. Natriy xlorid kristalli hamda suvda dissotsilanishidan hosil boʻlgan natriy va xlor ionlari. Har bir ion qutbli suv molekulalari bilan oʻralgan. Rasm manbasi: "Tuzlar", OpenStax Anatomy and Physiology, CC-BY-NC-SA 4.0.
Toʻliq ionli tenglama (baʼzan ionli tenglama deyiladi) ni yozish uchun eruvchan birikmalarning dissotsilanishidan hosil boʻlgan ionlarni yozib chiqamiz.
Na+(s.e.)+Cl(s.e.)+Ag+(s.e.)+NO3(s.e.)Na+(s.e.)+NO3(s.e.)+AgCl(q)
Eʼtibor bergan boʻlsangiz, suvda eruvchan boʻlmagani uchun reaksiyamiz mahsuloti – AgCl(q) ni ionlarga ajaratmasdan yozdik. Toʻliq ion tenglamalarda suvda eruvchan tuzlar (ion birikmalar), kuchli kislotalar va kuchli asoslar ionlarga dissotsilangan koʻrinishda yozilishi kerak. Erimaydigan tuzlar, kuchsiz kislotalar neytral molekulyar formuladan foydalanib yoziladi, chunki ular suvda juda kam dissotsilanadi.
Agar toʻliq ion tenglamaga eʼtibor bilan qarasak, Na+(s.e.) va NO3(s.e.) ionlari reaksiyaning ikkala tomonida ham borligini koʻramiz. Reaksiyada Na+ va NO3 kabi oʻzgarmagan ionlar tomoshabin ionlar deb ataladi. Toʻliq ion tenglamamizdan tomoshabin ionlarni xuddi matematik tenglamadagi bir xil hadlarni qisqartirgandek olib tashlashimiz mumkin:
Na+(s.e.)+Cl(s.e.)+Ag+(s.e.)+NO3(s.e.)Na+(s.e.)+NO3(s.e.)+AgCl(q)
Bu qisqa ion tenglamada faqatgina kimyoviy reaksiyada ishtirok etuvchi ionlarni qoldirish imkonini beradi.
Cl(s.e.)+Ag+(s.e.)AgCl(q)
Qisqa ion tenglama Cl va Ag+ ionlari qanday yoʻl bilan hosil boʻlishidan qatʼi nazar, qattiq holatdagi kumush xloridni hosil qilishi mumkinligini koʻrsatmoqda. Shu bilan birga toʻliq ion tenglama reaksiya davomida eritmamizda boʻladigan barcha ionlarni, molekulyar tenglama esa Cl va Ag+ ionlarining manbai sifatida foydalanilgan birikmalarimizni koʻrsatadi.
Masalani yechish boʻyicha maslahat: qoidaga koʻra qisqa ion tenglama mumkin boʻlgan eng kichik butun sonlar bilan stexiometrik koeffitsiyentlarda yoziladi. Bu baʼzan qisqa ion tenglamaning yakuniy koʻrinishiga ega boʻlish uchun barcha stexiometrik koeffitsiyentlarni umumiy boʻluvchiga boʻlishga toʻgʻri kelishi mumkinligini anglatadi.

Xulosa

*Qisqa ion tenglama faqat reaksiyada ishtirok etuvchi kimyoviy zarralarni, toʻliq ion tenglama esa tomoshabin ionlarni ham koʻrsatadi. Qisqa ion tenglamani quyidagi bosqichlardan foydalanib topishimiz mumkin:
  1. Har bir moddaning agregat holatini koʻrsatgan holda tenglashtirilgan molekulyar tenglamani yozing.
  2. Qanday birikmalar ionlarga dissotsiyatsiyalanishini koʻrsatuvchi toʻliq ion tenglamasini yozishda eruvchanlik, kuchli kislotalar va kuchli asoslar haqidagi bilimlaringizdan foydalaning.
  3. Qisqa ion tenglamasi yozish uchun tenglamaning ikkala tomonida ham bor boʻlgan tomoshabin ionlarni oʻchirib tashlang.

Urinib koʻring!

Sulfat kislota – H2SO4(s.e.) suvli eritmada H+ va SO42 ionlariga toʻliq dissotsiatsiyalanadigan kuchli kislota hisoblanadi. Natriy gidroksid – NaOH(s.e.) suvli eritmada Na+ va OH ionlariga toʻliq dissotsiatsiyalanadigan kuchli asos hisoblanadi. H2SO4(s.e.) va NaOH(s.e.) reaksiyaga kirishganda suv va eruvchan natriy sulfat – Na2SO4(s.e.) hosil boʻladi.
H2SO4(s.e.)+2NaOH(s.e.)2H2O(s)+Na2SO4(s.e.)
H2SO4(s.e.) va NaOH(s.e.) oʻrtasidagi kimyoviy reaksiyaning qisqa ion tenglamasi qanday yoziladi?
Bitta javobni tanlang: