Asosiy kontent
Kimyo
Course: Kimyo > Unit 13
Lesson 1: Kislotalar, asoslar va pH- Arrenius kislotalari va asoslari
- Arreniusning kislota va asoslar haqidagi taʼrifi
- pH, pOH va pH koʻrsatkich
- Brensted-Lourining kislota-asos nazariyasi
- Brensted-Lourining kislota va asoslar haqidagi taʼrifi
- Suvning ionlanishi (ionlarga ajralishi)
- Suvning ionlanishi (ionlarga parchalanishi) va Ks
- pH taʼrifi
- Kuchli kislota va asoslarning pH va pOH koʻrsatkichi
- Kuchli kislota va kuchli asoslar
- Kislotaning kuchi, anionning oʻlchami va bogʻning energiyasi
- Kuchli va kuchsiz kislotalarni aniqlash
- Kuchli va kuchsiz asoslarni aniqlash
© 2023 Khan AcademyFoydalanish shartlariMaxfiylik siyosatiCookie Notice
pH, pOH va pH koʻrsatkich
pH, pOH va pH koʻrsatkich taʼrifi. Kuchli kislota yoki asos eritmasining pH qiymatini hisoblash. Eritmaning pH miqdori va kislota kuchi orasidagi bogʻliqlik.
Asosiy tushunchalar
- Quyidagi tenglamalar yordamida open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket va start text, p, H, end text orasidagi bogʻliklarni hosil qilamiz va ularni bir-biriga oʻtkaza olamiz:
- Quyidagi tenglamalar yordamida open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket va start text, p, O, H, end text orasidagi bogʻliklarni hosil qilamiz va ularni bir-biriga oʻtkaza olamiz:
- Har qanday suvli eritma uchun 25, degrees, start text, C, end text da:
start text, p, H, end text, plus, start text, p, O, H, end text, equals, 14.
- open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket konsentratsiyasi har 10 marta oshganida start text, p, H, end text qiymati 1 birlikka kamayadi va aksincha.
- Kislota kuchi va konsentratsiyasi open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket va start text, p, H, end text qiymatini belgilaydi.
Kirish
Suvli eritmada start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, right parenthesis konsentratsiyasini oshiradigan har qanday modda kislota, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, left parenthesis, s, point, e, right parenthesis konsentratsiyasini oshiradigan modda esa asos hisoblanadi. Odatda eritmada ushbu ionlarning konsentratisiyasi juda kichik boʻlishi va keng oraliqda oʻzgarishi mumkin.
Misol uchun, 25, degrees, start text, C, end text da turgan toza suvda start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript va start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript ning konsentratsiyasi 1, start text, comma, end text, 0, times, 10, start superscript, minus, 7, end superscript, start text, space, M, end text boʻladi. Taqqoslash uchun: meʼda shirasida start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning konsentratsiyasi ~1, start text, comma, end text, 0, times, 10, start superscript, minus, 1, end superscript, start text, M, end text gacha boʻlishi mumkin. Demak, meʼda shirasida open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket ning konsentratsiyasi toza suvnikidan 6 birlikka koʻp ekan.
Hisob-kitobga noqulay boʻlgan bunday raqamlar bilan ishlamaslik uchun olimlar konsentratsiyalarni start text, p, H, end text va start text, p, O, H, end text qiymatlariga aylantirishgan. start text, p, H, end text va start text, p, O, H, end text taʼriflarini koʻrib chiqamiz.
start text, p, H, end text va start text, p, O, H, end text ning taʼrifi
open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket va start text, p, H, end text ning bogʻliqligi
Suvli eritmaning start text, p, H, end text qiymati quyidagi tenglamalar yordamida open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket konsentratsiyasidan topiladi:
Kichik start text, p, end text harfi `, `, minus, start text, l, o, g, end text, start subscript, 10, end subscript, " ni ifodalaydi. Odatda 10 asosini qisqartirishadi va yozishmaydi.
Misol uchun, eritmada open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket, equals, 1, times, 10, start superscript, minus, 5, end superscript, start text, space, M, end text boʻlsa, eritmaning start text, p, H, end text qiymatini 1a tenglama yordamida topamiz:
Eritmaning start text, p, H, end text qiymati orqali open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket ni ham topishimiz mumkin:
open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket va start text, p, O, H, end text ning bogʻliqligi
Suvli eritmaning start text, p, O, H, end text qiymati ham open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket orqali topiladi:
Misol uchun, open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket, equals, 1, times, 10, start superscript, minus, 12, end superscript, start text, space, M, end text boʻlgan eritma bor, eritmaning start text, p, O, H, end text qiymatini 2a tenglama yordamida aniqlaymiz:
Eritmaning start text, p, O, H, end text qiymati berilganda open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket ni ham topishimiz mumkin:
start text, p, H, end text va start text, p, O, H, end text ning bogʻliqligi
start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript va start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript ning muvozanatdagi konsentratsiyalariga asoslanib 25, degrees, start text, C, end text da har qanday suvli eritma uchun quyidagi tenglama oʻrinli deyish mumkin:
Ushbu tenglama pH va pOH qiymatlarini oʻzaro almashtirishda foydalanilishi mumkin. 1a/b tenglamalar va 2a/b tenglamalar yordamida start text, p, O, H, end text va/yoki start text, p, H, end text ni open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket va open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket bilan bogʻlashimiz mumkin. Ushbu tenglamaning kelib chiqishini bilish uchun suvning ionlanishi haqidagi maqolani koʻrib chiqing.
1-misol: kuchli asos eritmasining start text, p, H, end text qiymatini aniqlash
1, start text, comma, end text, 0, start text, space, m, m, o, l, end text start text, N, a, O, H, end text dan foydalanib, 25, degrees, start text, C, end text da 1, start text, comma, end text, 0, start text, space, l, end text eritma tayyorlasak, ushbu eritmaning pH qiymati qanday boʻladi?
start text, N, a, O, H, end text eritmasining start text, p, H, end text qiymatini open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket, start text, p, H, end text va start text, p, O, H, end text ning oʻzaro bogʻliqliklari asosida topamiz. Bosqichma-bosqich hisoblashni boshlaymiz.
1-bosqich. start text, N, a, O, H, end text ning molyar konsentratsiyasini hisoblash
Molyar konsentratsiya erigan moddaning 1 litr eritmadagi mollar soniga teng:
start text, N, a, O, H, end text ning molyar konsentratsiyasini hisoblashda bizga maʼlum boʻlgan qiymatlar: start text, N, a, O, H, end text ning moli va eritmaning hajmidan foydalanishimiz mumkin:
start text, N, a, O, H, end text ning molyar konsentratsiyasi 1, start text, comma, end text, 0, times, 10, start superscript, minus, 3, end superscript, start text, space, M, end text.
2-bosqich: start text, N, a, O, H, end text ning dissotsilanishiga asosan open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket ni hisoblash
start text, N, a, O, H, end text kuchli asos boʻlgani sababli suvli eritmada ionlarga toʻliq ajraladi:
Ushbu tenglamadan koʻrinib turibdiki, start text, N, a, O, H, end text ning har bir moli eritmada bir mol start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript hosil qilyapti. Demak, open bracket, start text, N, a, O, H, end text, close bracket va open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket orasida quyidagicha bogʻliqlik bor:
3-bosqich: 2a tenglama yordamida open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket dan start text, p, O, H, end text qiymatini hisoblash
start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript ning konsentratsiyasini bilgan holda 2a tenglama yordamida pOH qiymatini hisoblashimiz mumkin:
Eritmamizning start text, p, O, H, end text qiymati 3, start text, comma, end text, 00.
4-bosqich: 3 tenglama yordamida start text, p, O, H, end text dan start text, p, H, end text ni hisoblash
3 tenglama yordamida start text, p, O, H, end text dan start text, p, H, end text ni hisoblashimiz mumkin. Nomaʼlum start text, p, H, end text ni topish uchun formulani oʻzgartiramiz:
start text, p, H, end text qiymatini topish uchun 3-bosqich da topilgan start text, p, O, H, end text qiymatini ayiramiz:
Demak, start text, N, a, O, H, end text eritmamizning start text, p, H, end text qiymati 11, start text, comma, end text, 00.
start text, p, H, end text koʻrsatkich: kislotali, asosli va neytral eritmalar
open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket ni start text, p, H, end text ga oʻtkazish eritmaning nisbiy kislotaliligi yoki asosliligini oʻlchashni qulaylashtiradi. start text, p, H, end text shkalasi bizga turli moddalarni start text, p, H, end text koʻrsatkichi boʻyicha osongina tartiblash imkonini beradi.
start text, p, H, end text koʻsatkich manfiy logorifmik koʻrsatkichdir. Logorifm qismi shuni koʻrsatadiki, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning konsentratsiyasi har 10 marta oʻzgarganda start text, p, H, end text qiymati 1 birlikka oʻzgaradi. Logorifm oldidagi manfiy ishora esa start text, p, H, end text va open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket orasida teskari munosabat borligini koʻrsatadi, yaʼni start text, p, H, end text ortganda open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket kamayadi va aksincha.
Quyidagi rasmda baʼzi maishiy moddalar uchun start text, p, H, end text shkalasidagi start text, p, H, end text qiymati koʻrsatilgan. Bu start text, p, H, end text qiymatlari 25, degrees, start text, C, end text dagi eritmalar uchun keltirilgan. Eʼtibor bering, manfiy qiymatli start text, p, H, end text koʻrsatkich ham boʻlishi mumkin.
25, degrees, start text, C, end text dagi suvli eritma uchun eslab qolish kerak boʻlgan ayrim maʼlumotlar:
- Neytral eritmalar uchun start text, p, H, end text, equals, 7.
- Kislotali eritmalarda start text, p, H, end text, is less than, 7.
- Asosli eritmalarda start text, p, H, end text, is greater than, 7.
start text, p, H, end text qiymati kichikroq boʻlishi eritmaning kislotaliligi kuchli start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning konsentratsiyasi yuqoriroq ekanini bildiradi. start text, p, H, end text qiymati kattaligi esa eritmaning asosligi yuqoriligini va start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript konsentratsiyasi pastligini bildiradi. Kislotalik yoki asoslilikni start text, p, O, H, end text qiymati bilan ham tasvirlash mumkin, ammo start text, p, H, end text koʻproq qoʻllanadi. Yaxshiyamki, start text, p, H, end text va start text, p, O, H, end text larni oʻzaro almashtirish ancha oson.
Nazorat savoli: yuqorida keltirilgan start text, p, H, end text koʻrsatkich asosida apelsin sharbati yoki sirkaning qaysi biri kislotaliroq ekanini aniqlang.
2-misol: suyultirilgan kuchli kislota eritmasining start text, p, H, end text koʻrsatkichini aniqlash
start text, p, H, end text qiymati 4, start text, comma, end text, 0 boʻlgan 100, start text, space, m, l, end text nitrat kislota bor. Eritmani umumiy hajm 1, start text, comma, end text, 0, start text, space, l, end text boʻlguncha suyultirildi.
Suyultirilgan eritmaning start text, p, H, end text koʻrsatkichi qanday boʻladi?
Ushbu masalani yechishning bir qancha usullari bor. Biz ikki xil usulini koʻrib chiqamiz.
1-usul. Logorifmning xususiyatlaridan foydalanish
start text, p, H, end text koʻrsatkich manfiy logorifmik koʻrsatkichdir. Agar start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning konsentratsiyasi 10 marta kamaysa, start text, p, H, end text qiymati 1 birlikka ortadi.
Eritmaning dastlabki hajmi (100, start text, space, m, l, end text) suyultirilgandan keyingi hajmning oʻndan bir qismi boʻlgani uchun suyultirilgan eritamada start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning konsentratsiyasi 10 marta kamaygan. Demak, eritmaning start text, p, H, end text qiymati 1 birlikka ortadi:
Shunday qilib, suyultirilgan eritmaning start text, p, H, end text koʻrsatkichi 5, start text, comma, end text, 0 ekan.
2-usul. start text, p, H, end text ni topishda start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning molidan foydalanish
1-bosqich: start text, H, end text, start superscript, plus, end superscriptning molini hisoblash
Eritmadagi start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning molini topish uchun start text, p, H, end text va dastlabki eritmaning hajmidan foydalanishimiz mumkin.
2-bosqich: start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning suyultirishdan keyingi konsentratsiyasini hisoblash
Suyultirilgan eritmaning molyarligini boshlangʻich eritmadagi start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning moli va eritmaning suyultirishdan keyingi hajmidan foydalanib topishimiz mumkin.
3-bosqich: open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket dan start text, p, H, end text ni topish
start text, p, H, end text ni topish uchun 1a tenglamadan foydalanishimiz mumkin:
2-usul ham bizga 1-usul bilan bir xil javobni berdi, uraaa!
Umuman olganda, 2-usulda bir nechta qoʻshimcha bosqichlar bor, ammo odatda start text, p, H, end text dagi oʻzgarishlarni shu usul yordamida topiladi. 1-usuldan konsentratsiyalar 10 marta oʻzgarganda foydalanish qulayroq. 1-usul start text, p, H, end text dagi oʻzgarishlarni tezkor hisoblash uchun qoʻllanadi.
start text, p, H, end text va kislota kuchi oʻrtasidagi bogʻliqlik
start text, p, H, end text tenglamasidan bilamizki, start text, p, H, end text qiymati open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket ga bogʻliq. Ammo shuni yodda tutish kerakki, start text, p, H, end text har doim ham kislota kuchi bilan bevosita bogʻliq emas.
Kislota kuchi kislotaning eritmada dissotsilanishiga bogʻliq: kislota qanchalik kuchli boʻlsa uning eritmasida open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket miqdori ham shuncha koʻp boʻladi. Misol uchun, 1, start text, comma, end text, 0, start text, M, end text li kuchli kislota – start text, H, C, l, end text ning eritmasida start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ning konsentratsiyasi 1, start text, comma, end text, 0, start text, M, end text li kuchsiz kislota start text, H, F, end text nikidan koʻp boʻladi. Shunday qilib, bir xil konsentratsiyadagi bir negizli kislotalar eritmasida start text, p, H, end text qiymati kislota kuchiga mutanosib boʻladi.
Umuman olganda kislota kuchi va kislotaning konsentratsiyasi open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket ni belgilaydi. Shuning uchun kuchli kislota eritmasida start text, p, H, end text kuchsiz kislota eritmasidan doim ham past boʻladi deya olmaymiz. Kislotaning konsentratsiyasi ham juda muhim hisoblanadi!
Xulosa
- Quyidagi tenglamalar yordamida open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket va start text, p, H, end text orasidagi bogʻliklarni hosil qilamiz va ularni bir-biriga oʻtkaza olamiz:
- Quyidagi tenglamalar yordamida open bracket, start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript, close bracket va start text, p, O, H, end text orasidagi bogʻliklarni hosil qilamiz va ularni bir-biriga oʻtkaza olamiz:
- open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket konsentratsiyasi har 10 marta oshganida start text, p, H, end text qiymati 1 birlikka kamayadi va aksincha.
- Har qanday suvli eritma uchun 25, degrees, start text, C, end text da:
start text, p, H, end text, plus, start text, p, O, H, end text, equals, 14.
- Kislota kuchi va konsentratsiyasi open bracket, start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript, close bracket va start text, p, H, end text qiymatini belgilaydi.
1-masala: 25, degrees, start text, C, end text dagi kuchli asos eritmasining start text, p, H, end text ini hisoblash
start text, C, a, left parenthesis, O, H, right parenthesis, end text, start subscript, 2, end subscript ning 0, start text, comma, end text, 025, start text, space, M, end text li eritmasidan 200, start text, space, m, l, end text tayyorlandi. Eritmaga suv qoʻshib 1, start text, comma, end text, 00, start text, space, l, end text gacha suyultirildi.
Suyultirilgan eritmaning start text, p, H, end text koʻrsatkichi qanday boʻladi?
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.