Asosiy kontent
Course: Biologiya > Unit 23
Lesson 5: Jamoa tuzilishi va xilmaxilligiInvaziv tur
Turlarni invaziv deb hisoblashga nima sabab boʻlishi. Ekologik jamoalarga qanday invaziv turlar zarar yetkazishi mumkinligi.
Asosiy tushunchalar
- Invaziv turlar deb oʻz tabiiy tarqalish hududidan tashqaridagi joyga olib kirilgan va yangi hududlarga salbiy taʼsir koʻrsatgan yoki koʻrsatishi mumkin boʻlgan turlarga aytiladi.
- Invaziv turlar jamoa strukturasini oʻzgartiradi, mahalliy turlarni hudud yoki resurs uchun raqobatda yengib, ularning qirilib ketishiga sabab boʻlishi mumkin.
- Osiyo karp baligʻi (zogʻorabaliq) invaziv turlarning taʼsirini namoyon qila oladi. Qoʻshma Shtatlarga odamlar tomonidan olib kirilgan bu tur qitʼadagi suv havzalarini egallab olgan. U Buyuk Koʻllar havzasidagi mahalliy baliq populyatsiyalariga va baliqchilikka katta xavf solishi mumkin.
Kirish
Quyidagi rasmga qarang. Tennesi tepaliklaridagi oddiy tonggi sayr! Ammo eʼtibor bilan qarasangiz... bu daraxtlar... ular bir nima bilan qoplangan. Yaqindan kuzatilsa, nafaqat daraxtlar, balki butun landshaft qalin yashil yopinchiq bilan qoplanganini koʻrish mumkin. Bu yopinchiq kudzu deb ataluvchi invaziv oʻsimlik turidan iborat.
Invaziv turlar resurslarga boy va yirtqichlar yoʻq yangi ekotizimga olib kirilganda nimalarga olib kelishi mumkinligiga kudzu yaqqol misol boʻla oladi. Kudzu Qoʻshma Shtatlarga Osiyodan manzarali oʻsimlik sifatida 1800-yillar oxirida olib kelingan. 1900-yillar boshidan u janubda tuproq yemirilishini kamaytirish uchun keng koʻlamda ekila boshlangan. Oʻsha paytlarda odamlar uning kuniga oʻttiz santimetrdan oʻsib yer, buta, daraxt va hattoki uylar va eski mashinalarni oʻzining boʻgʻuvchi poyasi bilan tez surʼatda qoplab olishini bilmagan.
Kudzu kabi invaziv turlar ekologik oʻzgarishlar, shu jumladan, odamlar sabab boʻlganlari ham ekotizimlar va jamoalarga qanchalik taʼsir qila olishiga yaqqol va biroz xavotirli misol boʻla oladi. Usbu maqolada biz invaziv turlarning nima ekani va ular qanday qilib ekotizimlarga zararli taʼsir koʻrsatishi – mahalliy turlar sonini kamaytirib, jamoa tarkibini oʻzgartirishini chuqurroq oʻrganamiz.
Invaziv tur nima?
Invaziv tur deb oʻz tabiiy tarqalish hududidan tashqaridagi joyga olib kirilgan va yangi hududlarga salbiy taʼsir koʻrsatgan yoki koʻrsatishi mumkin boʻlgan turga aytiladi.
Tematik vaziyat: Osiyo karp baligʻi
Kudzu oʻsimliklari kabi muhitga aks taʼsir koʻrsatishi mumkin boʻlgan Osiyo karp baligʻi (zogʻorabaliq) bilan tanishib chiqamiz. 1970-yillarda Qoʻshma Shtatlarga olib kirilgandan beri kuchli ishtahasi va tez koʻpayishi hisobiga ularning soni shunchalik ortib ketdiki, Mississippi va Illinoys shtatlaridagi ayrim daryolarda ular biomassaning 95% ini tashkil qila boshladi. Bundan tashqari, ular Qoʻshma Shtatlar va Kanada oʻrtasida suv yoʻllariga egalik qilish boʻyicha xalqaro munozaraga ham sabab boʻldi. Bu holat invaziv tur yangi joylarga oʻrnashib olganda qanday oqibatlarni keltirib chiqarishiga misol boʻla oladi.
Aslida hammasi qanday boshlangan? Osiyo karp baligʻi – bir emas, bir necha turlar guruhi – Qoʻshma Shtatlarga 1970-yillarda olib kirilgan.
Koʻp oziqlanganligi va tez koʻpayganligi sababli Osiyo karp baliqlari arealdagi ular bilan bir xil oziqlanadigan mahalliy baliq turlarini raqobatda yutib chiqadi. Qora karp midiya va shilliqqurtlar bilan ovqatlanib, mahalliy baliqlar ozuqa zaxirasini kamaytiradi va mollyuskalar populyatsiyasiga zarar keltiradi. Osiya karp baligʻi turiga kiruvchi kumushrang karp boshqa mahalliy baliqlarning lichinka va yosh paytidagi asosiy ozuqasi boʻlmish planktonlar bilan oziqlanadi.
Osiyo karp baliqlarini yeyish mumkin boʻlsa-da, ularning suyaklari koʻp va Qoʻshma Shtatlarning aksariyat hududlarida unga ovqat sifatida talab kam. Mabodo baliq oviga chiqsangiz, juda ehtiyot boʻling: Osiyo karp baligʻidan tarsaki yeyishingiz mumkin! Yaqinlashib kelayotgan qayiq motoridan qoʻrqqan karp rasmda koʻrsatilgani kabi oʻzini havoga otadi va bexosdan qayiqdagilarni urib yuborishi mumkin.
Buyuk Koʻllar va ularning qimmatli baliqlari losos (qizil baliq) va gulmohi baliqlar (forel) Osiyo karp baliqlari tufayli xavf ostida. Ushbu invaziv tur baliqlar allaqachon Michigan koʻliga quyiluvchi daryo va kanallar, shu jumladan, Buyuk Koʻllarni Mississippi daryosi bilan tutashtiruvchi suv yoʻllarini koloniyalashtirib boʻlgan.
Karp baliqlarining bu kanaldan chiqib ketmasligi uchun kanal elektrli toʻsiqlar bilan yopilgan. Lekin xavf shunchalik jiddiyki, Kanada va bir nechta shtatlar Chikago kanalini Michigan koʻlidan uzib qoʻyishni talab qilmoqda. Osiyo karp baliqlari dreysena kabi shunchaki yoqimsiz, lekin xavfsiz muammoga aylanadimi yoki dunyodagi eng katta chuchuk suv baliq havzasini barbod qiladimi, aniq aytish qiyin.
Osiyo karp baligʻi haqidagi ushbu tafsilotlar populyatsiya va jamoa ekologiyasi, siyosat va baliqchilik sanoati manfaatlari oʻzaro bir nuqtada qanday kesishishi, ekologiyaning odam ozuqa zaxiralariga va AQSH iqtisodiyotiga qanchalik taʼsir qila olishini koʻrsatadi. Shaxsiy darajada esa daryo boʻyida zavqlanib vaqt oʻtkazayotgan kishining sakrayotgan karpdan tarsaki yeyishi ekologiyaning qanchalik ahamiyatli ekanini koʻrsatadi.
Muhokamaga qoʻshilmoqchimisiz?
Hozircha izohlar yoʻq.