If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Agar veb-filtrlardan foydalanayotgan boʻlsangiz *.kastatic.org va *.kasandbox.org domenlariga ruxsat berilganligini tekshirib koʻring.

Asosiy kontent

Arifmetik progressiya formulalari mavzusiga kirish

Arifmetik progressiya uchun aniq va rekurrent formulalardan foydalanishni oʻrganing.
Bu mavzuni boshlashdan oldin arifmetik progressiyaga oid tushunchalarni egallaganingizga va funksiyalarni hisoblash, funksiyaning aniqlanish sohasi haqida boshlang‘ich koʻnikmalarga ega ekaningizga amin boʻling.

Qanday formula?

Biz arifmetik progressiyani, odatda, quyidagicha tasavvur qilamiz:
3,5,7,
Ammo, buning boshqa usullari ham bor. Bu darsda biz arifmetik progressiyani ifodalashning yana ikki usulini oʻrganamiz: rekursiv formula va oshkor formula. Formulalar bizga progressiyaning istalgan hadini topishga yordam beradi.
Umuman olganda, formulalarda n ixtiyoriy had raqamini ifodalasa, a(n) esa progressiyaning n-hadini bildiradi. Masalan, quyida 3, 5, 7, ... progressiyaning bir nechta hadi keltirilgan:
na(n)
(Had raqami)(n-had)
13
25
37
Yuqorida formulalar progressiyaning istalgan hadini topish imkonini berishini aytgan edik. Buni boshqa koʻrinishda yozishimiz mumkin: formula ixtiyoriy n uchun a(n) ni topish imkonini beradi.

Tushunganingizni tekshiring

1) 3, 5, 7, ... progreessiyada a(4) ni toping.
a(4)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

2) Ixtiyoriy n had raqami uchun a(n1) nimani ifodalaydi?
Bitta javobni tanlang:

Arifmetik progressiyaning rekursiv formulasi

Rekursiv formula bizga ikkita qism haqida maʼlumot beradi:
  1. Progressiyaning birinchi hadi
  2. Oldingi haddan foydalanib progressiyaning ixtiyoriy hadini topish uchun namuna
Quyida 3, 5, 7, ... progressiya uchun rekursiv formula keltirilgan.
{a(1)=3Birinchi had - uch.a(n)=a(n1)+2Oldingi hadga ikkini qoʻshing.
Masalan, beshinchi hadni topish uchun biz progressiyani had bo‘yicha kengaytiramiz:
a(n)=a(n1)+2
a(1)=3
a(2)=a(1)+2=3+2=5
a(3)=a(2)+2=5+2=7
a(4)=a(3)+2=7+2=9
a(5)=a(4)+2=9+2=11
Qoyil! Bu formula bizga 3, 5, 7, ... progressiya kabi progressiyani berdi.

Tushunganingizni tekshiring

Endi rekursiv formuladan foydalanib, progressiya hadlarini toping.
a(n)dan 3, 5, 7, ... progressiyaning n-hadini ifodalashda foydalangan boʻlsak, boshqa harflardan qolgan progressiyalarni ifodalashda foydalanishimiz mumkin. Masalan, b(n), c(n) yoki d(n).
3) Progressiya haqida berilganlar yordamida b(4) ni toping. {b(1)=5b(n)=b(n1)+9
b(4)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

4) Progressiya haqida berilganlar yordamida c(3) ni toping. {c(1)=20c(n)=c(n1)17
c(3)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

5) Progressiya haqida berilganlar yordamida d(4) ni toping. {d(1)=2d(n)=d(n1)+0.4
d(5)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

Arifmetik progressiyaning oshkor formulasi

Quyida 3, 5, 7, ... uchun oshkor formula berilgan:
a(n)=3+2(n1)
Bu formula yordamida biz shunchaki had raqamini formulaga qoʻyib, kerakli hadni topishimiz mumkin.
Masalan, beshinchi hadni topish uchun oshkor formulaga n=5 ni qoʻyishimiz kerak.
a(5)=3+2(51)=3+24=3+8=11
Ajoyib! Biz xuddi oʻsha javobni oldik!

Tushunganingizni tekshiring

6) Berilgan b(n)=5+9(n1) yordamida b(10) ni toping.
b(10)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

7) Berilgan c(n)=2017(n1) yordamida c(8) ni toping.
c(8)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

8) Berilgan d(n)=2+0.4(n1) yordamida d(21) ni toping.
d(21)=
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi

Progressiyalar funksiyadir.

Eʼtibor bergan boʻlsangiz, bu darsda ishlatgan formulalarimiz funksiya kabi ishlamoqda: biz formulaga n ni joylaymiz va a(n) ning qiymati hosil boʻladi.
Progressiyalar, oʻz oʻrnida, funksiya hisoblanadi. Ammo n istalgan haqiqiy son boʻla olmaydi. Chunki progressiyaning manfiy beshinchi hadi yoki 0,4-hadi mavjud emas.
Yaʼni progressiyaning aniqlanish sohasi funksiya qabul qiladigan yechimlar oralig‘i musbat sonlardir.

Yozuv haqida eslatma!

Misol uchun, toʻrtinchi hadni a(4) orqali ifodalaymiz, ammo buni a4 koʻrinishida ham yozish mumkin.
Ikkala yozuvdan ham foydalanish mumkin. Biz progressiya funksiya boʻlganligi uchun, asosan, a(4) dan foydalanamiz.

Sinov savoli

9) Arifmetik progressiyaning 100-hadini oson topish uchun qaysi formuladan foydalangan qulay?
Bitta javobni tanlang:

Murakkab masala

10) Arifmetik progressiyaning oshkor formulasi: f(n)=34(n1).
Progressiyaning nechanchi hadi -65 ga teng?
Had raqami:
  • Javobingiz quyidagicha boʻlishi kerak:
  • 6 kabi butun son
  • 3/5 kabi soddalashtirilga toʻgʻri kasr
  • 7/4 kabi soddalashtirilgan notoʻgʻri kasr
  • 1 3/4 kabi aralash son
  • 0.75 kabi aniq oʻnli kasr
  • 12 pi yoki 2/3 pi kabi pi ning karralisi
.